علم تفصیلیـــ علم تفصیلی، مقابل علم اجمالی است. ـــ علمِ دارای متعلق روشن و غیر مردّد را علم تفصیلی گویند. ۱ - تعریفـــ علم تفصیلی، مقابل علم اجمالی بوده و عبارت است از علمی که معلوم آن معین و روشن است و هیچ گونه تردید و ابهامی در آن راه ندارد؛ به خلاف علم اجمالی که در مصداق خارجی آن، تردید و ابهام وجود دارد. به بیان دیگر، در علم تفصیلی نه در خود علم، نه در معلوم بالذات (صورت ذهنی) و نه در معلوم بالعرض (مصداق خارجی) تردید و ابهامی وجود ندارد؛ اما در علم اجمالی، هر چند در علم و معلوم بالذات ابهام وجود ندارد، اما در معلوم بالعرض (مصداق خارجی) تردید و ابهام وجود دارد. پس هر گاه یک چیز (حکم یا موضوع) به روشنی برای کسی شناخته شده باشد، به آن علم تفصیلی دارد، مثل این که بداند در ظرفی شراب است و یا حکم شراب، حرمت است. ـــ علم تفصیلی، مقابل علم اجمالی عبارت است از قطع به چیزی معیّن و مشخص. در علم اجمالی، حکم مشخص و معلوم است، لیکن موضوع و متعلق آن مردد بین دو یا چند چیز می‌باشد؛ اما در علم تفصیلی، هم حکم مشخص و معلوم است و هم متعلق حکم . ۲ - تنجز تکلیف در علم تفصیلیچون علم تفصیلی، واقع را کامل و بدون ابهام به قاطع نشان می‌دهد و هیچ گونه تردیدی در آن راه ندارد، علت تامه برای تنجز تکلیف است، ولی در این که علم اجمالی در حکم علم تفصیلی است، یا در حکم جهل، اختلاف وجود دارد. [۲]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص۱۳۶.
۳ - معنای مقابل علم تفصیلیدر بعضی موارد، علم تفصیلی در مقابل علم اجمالی ارتکازی به کار می‌رود و منظور از آن، علم به علم است، در مقابل علم اجمالی ارتکازی که مراد از آن، غفلت (عدم توجه) از علم می‌باشد. در بحث تبادر، از این نوع علم سخن به میان می‌آید و حل اشکال دور، از راه فرق گذاشتن میان این دو نوع علم صورت گرفته است. [۷]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۵۵.
۴ - احکام مرتبطاز آن در اصول فقه سخن گفته‌اند. ۴.۱ - در اصول فقهعلم تفصیلی موجب تنجّز تکلیف است؛ بدین معنا که هرگاه مکلّف علم تفصیلی به تکلیف خود پیدا کند، عذری در ترک و اهمال آن ندارد و در صورت ترک مستحق عقاب خواهد بود. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۸۷، برگرفته از «علم تفصیلی». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۴۶۰، برگرفته از مقاله «علم تفصیلی». رده‌های این صفحه : قطع
|